Το κράτος τους Ισραήλ δέχθηκε μία εκτεταμένη και βάρβαρη τρομοκρατική επίθεση από τη Χαμάς. Τα ερωτήματα είναι πολλά. Μεταξύ άλλων, γιατί τώρα μια επιχείρηση, άρτια οργανωμένη και ασφαλώς με αρωγή σε επίπεδο συντονισμού τεχνογνωσίας και εκπαίδευσης, μια αποστολή που προετοιμάστηκε από αρκετούς μήνες έως μερικά χρόνια. Η απάντηση είναι διττή. Στο πεδίο της περιφερειακής εικόνας, ασφαλώς η Χαμάς αλλά και χώρες όπως το Ιράν είχαν κάθε λόγο να εκτροχιάσουν και να τορπιλίσουν ή έστω να παγώσουν την προσέγγιση του αραβικού κόσμου και προεξάρχουσας της Σαουδικής Αραβίας με το Ισραήλ. Αργότερα και μια πιθανή σύμπλεξη συμφερόντων μεταξύ όλων αυτών των δυνάμεων με τις ΗΠΑ.
Αυτό που πρέπει να τονίσουμε είναι η κατάσταση στο εσωτερικό του Ισραήλ, το οποίο βίωσε μία πρωτόγνωρη συνταγματική, θεσμική, πολιτική και κοινωνική κρίση με εμφανή τα ρήγματα και τον ιστορικό διχασμό που ασφαλώς άφησαν το αποτύπωμά τους τόσο σε Ενοπλες Δυνάμεις όσο και σε υπηρεσίες Πληροφοριών. Αρα, η Χαμάς διέγνωσε ένα παράθυρο ευκαιρίας όσον αφορά την ευαλωτότητα του Ισραήλ. Σε κάθε περίπτωση, κάθε άλλο παρά υπηρέτησε την ασφάλεια του κράτους του Ισραήλ η κυβέρνηση Νετανιάχου συμμαχώντας με ακροδεξιές και υπερορθόδοξες δυνάμεις.
Αυτό, όμως, που πρέπει να τονίσουμε είναι η θέση της Τουρκίας. Η αλά καρτ -σχετική πάντα- και αμιγώς συναλλακτική επαναπροσέγγισή της με τη Δύση δεν περιλαμβάνει τη Μέση Ανατολή, όπου εκεί η Τουρκία θέλει να συνεχίσει να κινείται αυτόνομα, λαμβάνοντας υπόψη και το γεγονός ότι εξακολουθεί να έχει ενεργή τη φιλοδοξία της να πρωταγωνιστήσει εντός του μουσουλμανικού κόσμου. Ενός κόσμου που δεν περιλαμβάνει μόνο τη Μέση Ανατολή, αλλά ασφαλώς και την Αφρική και την Ασία και άλλες γεωγραφικές ζώνες στον παγκόσμιο Νότο.
Αλίμονο, όμως, αν δεν αναφερθούμε σε πιθανές επιπτώσεις για την Ελλάδα. Πέρα από το ορατό διά γυμνού οφθαλμού, σε περίπτωση που έχουμε μια νέα προσφυγική κρίση (ανθρωπιστική πέρα και πάνω από όλα), τίθεται το ευρύτερο ζήτημα των σχέσεων της Δύσης με την Τουρκία, της Δύσης με το Ιράν. Ελλάδα και Ισραήλ αποτελούν βασικούς παράγοντες της ισορροπίας δυνάμεων στην ανατολική Μεσόγειο και της υπό διαμόρφωση αρχιτεκτονικής ασφαλείας. Ομως, σε ένα σενάριο διάχυσης της κρίσης δεν μιλάμε μόνο για Μέση Ανατολή, αλλά μιλάμε και για βόρεια Αφρική. Πρέπει να παρακολουθούμε πολύ συστηματικά τις εξελίξεις εντός των χωρών σε αυτή τη γεωγραφική ζώνη. Αλλά και σε ποιο βαθμό η Ελλάδα θα πρέπει να είναι προετοιμασμένη για πολλαπλά σενάρια και πώς όλη αυτή η πολιτική της Τουρκίας θα ανατρέψει την επαναπροσέγγιση με το Ισραήλ κατ’ αρχήν σε τομεακές πολιτικές που μας ενδιαφέρουν άμεσα, όπως είναι τα ενεργειακά.
Στη Μέση Ανατολή, η Τουρκία θα συνεχίσει να κρατά αποστάσεις από τη Δύση, έτσι ώστε να προσλαμβάνεται ως ανεξάρτητη δύναμη και προστάτιδα του ισλαμικού κόσμου. Αυτό είναι αποδεκτό από τις ΗΠΑ, όσο όμως δεν αντιτίθεται σε κρίσιμες φιλοδυτικές δράσεις. Ο πόλεμος που ξεκινά θα δοκιμάσει τα όρια και τις αντοχές αυτής της προσέγγισης.
Τέλος, μία ευρύτερη παρατήρηση που αφορά την Ευρώπη. Παρόλο που είναι πολύ θετικό που σε αυτή τη φάση τουλάχιστον οι Ηνωμένες Πολιτείες συμβάλλουν στην εξωτερική εξισορρόπηση του Ισραήλ, δεν θα πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας ότι από τότε που οι Αμερικανοί αποχώρησαν από τη Μέση Ανατολή ξαναθυμηθήκαμε τον Καβάφη υπό την έννοια ότι «Και τώρα τι θα απογίνουμε χωρίς βαρβάρους, οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μια κάποια λύσις». Παρότι έχουν πολύ μεγάλες ευθύνες για τον εξαιρετικά αποτυχημένο πόλεμο του 2003 στο Ιράκ. Η πικρή αλήθεια είναι ότι η Ευρώπη απέτυχε να καλύψει το κενό σε αυτό που με όρους γεωγραφίας συζητάμε ως περιφέρεια και εγγύς εξωτερικό της. Απέτυχε να διαδραματίσει ενεργό ρόλο στη διαχείριση κρίσεων.
Βλέπουμε ότι μόνο με επιταγές χωρίς στρατιωτικό αποτύπωμα η Ευρώπη θα συνεχίσει να είναι ανοιχτή απέναντι σε ασύμμετρες απειλές για την ασφάλειά της.
Τέλος, επειδή δεν υπάρχει μέλλον χωρίς μνήμη, οι σύγχρονες κοινωνίες και δημοκρατίες δεν κρίνονται μόνο από το ιστορικό τους παρελθόν, αλλά από τον τρόπο που αντιλαμβάνονται το παρόν για να χτίσουν το μέλλον. Αυτό αφορά ασφαλώς και το Ισραήλ το οποίο παραμένει μία φιλελεύθερη δημοκρατία, γι’ αυτό και αναφερθήκαμε αναλυτικά στην κρίση που υπονόμευσε το κράτους δικαίου και το φιλελεύθερο πνεύμα στο Ισραήλ, κάτι το οποίο αντιμετωπίστηκε εξαιρετικά κριτικά και από στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων.
Θέτω και το θέμα της αυτοσυγκράτησης εκ μέρους του Ισραήλ. Κάτι που ενδιαφέρει και τις ΗΠΑ ως προς την αποφυγή διάχυσης του πολέμου. Το Ισραήλ θα κερδίσει τον πόλεμο, αλλά με ποιο κόστος ως προς την επόμενη ημέρα; Η Γάζα τι καθεστώς θα έχει, ποιος θα τη διοικεί και με ποια προοπτική; Αν δεν επιστρέψουμε στο τραπέζι της διαπραγμάτευσης αργότερα, ασφαλώς χωρίς τη Χαμάς, επειδή το μαχητικό Ισλάμ έχει ρίζες και έχει βάθος, τα λάθη του παρελθόντος δεν θα πρέπει να επαναληφθούν, προκειμένου να μη βιώσουν ποτέ στο μέλλον ούτε το Ισραήλ ούτε κάποια άλλη δημοκρατική χώρα μια νέα 11η Σεπτεμβρίου. Ασφαλώς, αυτά ισχύουν για τις φιλελεύθερες δημοκρατίες, δεν ξέρουμε αν το ίδιο ισχύει για τους αναθεωρητές, απ’ όπου και αν προέρχονται, που θέλουν να αξιοποιήσουν την ευκαιρία για να αλλάξουν τους κανόνες του παιχνιδιού.
Ενα ενδιαφέρον μάθημα που μπορεί η Ελλάδα να αντλήσει από το Ισραήλ είναι πόσο κρίσιμη παραμένει η σφυρηλάτηση εθνικής ενότητας και συνεννόησης, ξεκινώντας από τις κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις. Αν αυτό, δηλαδή η εθνική ενότητα, δεν υπάρχει, η κουλτούρα ασφαλείας στη χώρα μας δεν θα ανταποκρίνεται στα νέα δεδομένα. Και ασφαλώς αν αυτό δεν αλλάξει, η ανθεκτικότητα του κράτους και ενδεχομένως της κοινωνίας να τεθεί εν αμφιβόλω.